کسی که برای اولین بار تهران را به پایتختی ایران برگزید آقا محمد خان قاجار، بنیان گذار سلسله قاجار بود. آغا محمد خان در ابتدا استرآباد یعنی محل استقرار ایل قاجار را به پایتختی برگزید. ولی وقتی نواحی غربی ایران را هم به قلمرو خود اضافه کرد، احساس کرد که استرآباد برای مرکزیت مناسب نیست. برای همین مدتی شهر ساری را به پایتختی انتخاب کرد.
وی سرانجام به این نتیجه رسید که تهران بهترین مکان برای پایتختی ایران است. به این ترتیب آغا محمد خان در نوروز سال ۱۲۰۰ هجری قمری در تهران پادشاهیش را اعلام کرد و مقر سلطنتش را هم تهران قرار داد.دلایلی که باعث شد آقا محمد خان تهران را به پایتختی برگزیند این بود که اولاً تهران از استرآباد که محل استقرار ایل قاجار بود فاصله زیادی نداشت و از طرف دیگر از تهران بهتر می توانست اعمال روس ها را زیر نظر داشته باشد.
وی در سال ۱۲۱۰ هجری قمری رسماً در قصری که در مجموعه کاخ گلستان ساخته بود تاج گذاری کرد اما یک سال بعد با وجود شجاعت و درایت، بی رحمیش کار دستش داد و به دست سه تن از غلامانش که آنها را به مرگ تهدید کرده بود کشته شد.
پیش از آقا محمد خان، کریم خان زند قصد داشت تهران را پایتخت خود قرار دهد اما در سال ۱۱۷۶ هجری قمری از تصمیمش منصرف شد و شیراز را مرکز حکومتش قرار داد. مدتی بعد آقا محمد خان دستور داد بقایای استخوان های کریم خان را از زیر خاک عمارت کلاه فرنگی شیراز (محل کنونی موزه پارس در شیراز) خارج کنند و به مکانی در کاخ گلستان که اینک به نام خلوت کریمخانی معروف است و در آن زمان محل رفت و آمد روزانه آقا محمد خان بود منتقل کنند تا او هر روز از روی آن عبور کند. چنان که می دانیم آقا محمد خان نسبت به کریم خان کینه داشت. (با انقراض سلسله قاجار استخوان های کریم خان بار دیگر از خاک بیرون آورده شد و به قم منتقل شد.)
البته برخلاف تصور، تهران یکباره مورد توجه قرار نگرفت بلکه آبادانی آن از قرن دهم هجری قمری آغاز شده بود. تهران در زمان پادشاهان صفوی مشهور شد و به ویژه رونق و آبادانیش در دوران سلطنت شاه طهماسب اول آغاز شد. دلیل علاقه شاهان صفوی به تهران وجود قبر جد اعلای صفویه به نام امامزاده حمزه در مجاورت بقعه حضرت عبدالعظیم در شهر ری بود. برای همین پادشاهان صفوی هر از چند گاهی برای زیارت قبر جدشان به تهران می آمدند.
همچنین شاه طهماسب، تهران را به دلیل داشتن آب گوارا، باغ های فراوان و شکارگاه های مناسب دوست داشت و به مرور زمان بیشتری در تهران سکونت می کرد.شاه عباس اول نیز تا مدتی به پیروی از شاه طهماسب همین رویه را ادامه داد و در آبادانی تهران کوشید و دستور داد ساختمانی برای سکونت موقتی خاندان سلطنتی بنا نهند.
یکی از گردشگران اروپایی به نام پیتر دلاواله که در زمان شاه عباس از تهران دیدن کرد نوشته تهران از کاشان بزرگ تر است ولی جمعیت کمتری دارد. وی به خاطر انبوه چنارهای تهران و قطر بزرگ تنه های آن گفته بود بجاست تهران را چنارستان بنامند.سر توماس هربرت نیز که در سال ۱۶۲۷ میلادی از تهران دیدن کرده بود تعداد خانه های آن را ۳ هزار تا تخمین زده بود.
