به نظر می رسد گرایش به جاسوسی و کسب خبر از همان ابتدای اجتماع بشر شکل گرفته است. از سویی برای بقا و دوام و برای دست درازی و زیاده خواهی به اموال و موقعیت مطلوب تر دیگران می بایست کسب خبر کرد و برای کسب قدرت هرچه بیشتر از اطراف خود مطلع بود. اگر بخواهیم بگوییم جاسوسی چگونه آغاز شد، می بایست کمی به عقب برگردیم.
بعد از اینکه قدرتمندان، افراد و سرزمین هایی را تحت کنترل خود قرار دادند و به نوعی تشکیل حکومت دادند، برای قوام و دوام نظام خود دست به تلاش های ویژه و مستمری زدند. مرکز این قدرت که معمولا یک فرد، یک خانواده یا یک گروه با عقاید و اهداف نسبتا مشترک بوده، معمولا خیلی زود به این احساسات دست پیدا می کرد که برای استحکام قدرت و نفوذ بیشتر در سرزمین های تحت امرش، اطلاعات
کافی از وضعیت نیروها و مناطقی که به نوعی دشمن محسوب می شدند یا دراختیار دشمن بودند یا در آینده ممکن بود به دشمن تبدیل شوند – حتی تمایل به دشمن پیدا کنند بسیار ضروری به نظر می رسید. درک موضوع به دست آوردن اطلاعات برای حکومت هایی که به گسترش قلمروی خود علاقه زیادی نشان می دادند یا بیشتر در معرض هجوم دشمنان بودند، بیشتر مشهود است.
حکومت هایی هم که مهاجم به حساب نمی آمدند چون به مناطق تحت نفوذ خود قانع نمی شدند، سعی بیشتری برای شناخت همسایگان خود داشته اند. آنها همواره به داشتن تعداد مردان جنگی لشکر مقابل، سلاح های سبک و سنگین جنگی، اسبان رزمی، تعداد جمعیت پیر و جوان سرزمین های هدف، مساعد بودن زمین های کشاورزی، استحکام قلعه ها و راه های ورود به آن سرزمین، علاقه نشان داده و حتی بر سر این موضوع با نزدیک ترین اعضای خانواده خود تنش داشته اند. همچنین فرمانروایان بسیار علاقه مند بودند در نبود خودشان در پایتخت یا سرزمین های تحت امر خود، اطلاعات و اخبار را به سرعت دریافت و نظارت کامل بر روی افسران و کارگزاران خود داشته باشند.
فقط در این صورت بود که حاکم، رئیس پادشاه یا هر صاحب قدرتی، احساس اقتدار بیشتری می کرد و در این شرایط می توانست خود و لشکرش را در آمادگی بیشتری برای دفاع و حمله قرار دهد و هر چه که اطلاعات مفیدتری از سراسر مملکت در اختیار داشت، می توانست به بقای قدرت خود امیدوار باشد. اگر خواسته باشیم علاقه مندی بشر را توصیف کنیم باید همواره به دنبال سه هدف باشیم؛ یعنی:
١.به دست آوردن ثروت
٢. کسب قدرت
٣.برخورداری بیشتر از لذائذ
اینها، سه موضوع مهمی هستند که ذهن بشر را همواره مشغول خود کرده اند. انسان هر چه از معنویات دورتر باشد به اهداف غیر اخلاقی باحرص بیشتری روی آورده و با برنامه دقیق تری به سوی این سه هدف می رود. البته انسانهای وارسته در طول تاریخ سهمی از این سه گزینه را برای خود می خواستند که البته برای رسیدن به حقیقت، دفاع از مظلوم و ایستادن در برابر ظالم به شرط رعایت عدالت منطقی و معقول است. با توجه به محدود بودن این سه هدف و قانع نبودن برخی از مردم و اینکه رسیدن به این لذات برای تمام اقشار و به طور کامل میسر نیست، طبیعی است که قدرتمندان برای بهره برداری بیشتر از آن با یکدیگر به رقابت بپردازند. سرویس های مخفی در طول تاریخ بیشترین خدمت را به صاحبان قدرت و اربابان خود کرده اند. آنها در واقع با فعالیت های مخفی و سازمان یافته خود، راه های زیادی را برای رسیدن خزنده و معمولا نامشروع رؤسای خود به اهداف غیرانسانی و بعضا انسانی و مشروع گشوده اند.
در واقع جاسوسی، مهم ترین و قدیمی ترین رشته از این خدمات است. جاسوسان مهره های مخفی این شطرنج تاریخی هستند؛ مهره هایی پیشرو، تاثیر گذار و بسیار مفید.
در بسیاری از موارد در صنعت بسیار قدیمی جاسوسی، خبرچینان از افراد پست اجتماع بوده اند؛ مردمی که درون جامعه از جایگاه قابل قبولی برخوردار نبوده اند و این احساس ضعف می توانست محرک قابل قبولی برای جاسوسی در جهت غیر اخلاقی بوده باشد. از این رو با این تصورات و ذهنیات شاید نتوان گفت برای اولین بار در تاریخ بشریت چه کسی مبادرت به جاسوسی کرده است؛ زیرا جاسوسی و مراقبت همواره با اولین تصورات انسان از داشتن قدرت و حکومت قرین بوده است.
انگیزه جاسوسان
به علت تخصصی بودن و پیشرفت این صنعت و لزوم علمی شدن آن، هر چه که این روند به جلو پیش رفته است، از افراد لایق استفاده شده است؛ زیرا مأموریت های سنگین و دشواری که به عهده جاسوس گذارده می شود، به دلیل پیشرفته بودن کارها نمی توان به افراد کم خرد، کم هوش و ضعیف جامعه سپرد. کارهایی که برای انجام آن باید ذهنی خلاق با تجزیه و تحلیل قوی و سرعت بالا داشت.
البته پرواضح است که در جاسوسی پیشرفته از افراد خوش فکر و باهوش استفاده می شود اما می توان همین افراد را بعضا از نظر اخلاقی درسطوحی بسیار پایین قرار داد. موجوداتی انسان نما که توجهی به انسانیت و معنویت نداشته باشند و برای خوش خدمتی، به قبیح ترین رفتار هم دست بزنند. از ائمه اطهار (ع) روایتی است که می فرماید: «بدترین مردم کسی است که دین خود را برای دنیای دیگران بفروشد.»
البته جاسوسان بی خردی که برای منافع نامشروع اربابان خود در طول تاریخ تلاش داشته اند از این قبیل مردمند . با توجه به تخصصی بودن صنعت جاسوسی می توان انگیزه های جاسوسان را به طور عمومی برشمرد:
۱٫ رسیدن به مادیات
این انگیزه شاید مهمترین موتور حرکت صنعت جاسوسی در طول تاریخ بوده است. از این مورد می توان هزاران نمونه را یاد کرد و با توجه به تعدد مثال ها -که تعدادی از آنها در طول متن کتاب خواهد آمد – از ذکر آنها می گذریم. رسیدن به مادیات مخصوصا رسیدن به پول نقد، انگیزه بزرگی برای جاسوسی است. موضوعی که بسیاری از جاسوسان در طول تاریخ به این امید دست به تجسس در امور مختلف زده، دست در جیب پادشاهان می کردند. اینان حاضر می شدند – اسرار شری مملکت خود را به راحتی و با دریافت قیمتی به دشمنان و بیگانگان بفروشند و جذابیت رسیدن به مادیات آنقدر زیاد بوده است که برخی افراد بتوانند خیانت آمیز ترین رفتار را علیه کشور خود به نمایش گذاشته و در بعضی موارد سخت ترین کارها را برای رسیدن به اهدافشان انجام دهند.
بسیاری از منابع قدرت هم با استفاده از این ابزار کارآمد، در جذب افرادی که پول و مادیات اهمیت فراوانی برای آنها داشته، دست زده اند.
۲٫ انگیزه ایدئولوژیک
بسیاری از منابع قدرت با استفاده از این انگیزه توانسته اند افراد زیادی را با خود همسو کنند. بسیاری از مکاتب هم به این ترتیب پیروان خود را در جهت جاسوسی به نفع مسلک و مرام خود واداشته اند. شاید بزرگترین مکتبی که به این وسیله توانست سیستم جاسوسی مدرن و قوی دراختیار داشته باشد، مکتب کمونیسم باشد. کمونیست ها و سازمان مرکزی آن (کمیترن) هزاران جاسوس خوش فکر و با استعداد را برای اهداف خود تربیت کرده و یکی از بزرگترین سیستم های جاسوسی جهان را در اختیار گرفته اند. اگر چه مکتب کمونیسم و نظام سوسیالیستی آن در مهد تمدن آن؛ یعنی شوروی فروریخته است، اما هنوز سیستم کمونیستی از اذهان پاک نشده و کشور هایی بر آن اساس به دوام و قوام خود ادامه می دهند. همچنین به طور بارز، مکتب صهیونیسم به دلیل فراخوانی یهودیان به جاسوسی قابل بررسی است. به طوری که آنها در بسیاری موارد مرتکب رفتارهای غیر اخلاقی می شوند و این روند از نظر مکتب آنها خلاف و مذموم محسوب نمی شود. چون در این مکتب رسیدن به هدف با قرار گرفتن در هر راهی صحیح بوده و اعمال قبیح را برای خود تحریم نمی کنند.
انگیزه ایدئولوژیک، یک انگیزه مهم در صنعت جاسوسی تلقی می شود؛ مخصوصا در زمانی که صاحبان قدرت دارای منابع مالی کمی بوده و از این حربه استفاده زیادی می کنند. در کشورهای کمونیستی به دلیل پایین تر بودن حقوق و مزایای جاسوسی نسبت به غربیها این انگیزه از بیشترین کارایی برخوردار است؛ چراکه نشان دهنده حسن نیت مأمور و جاسوس به مکتب کمونیست میباشد.
۳٫ انگیزه ناسیونالیستی
این انگیزه در گذشته کارایی بیشتری داشته؛ زیرا در قرون گذشته مردم جهان به طور بسته تری زندگی می کردند و در بسیاری از کشورها یک نژاد یا یک قوم حاضر نبودند با قوم و نژاد دیگر رفت و آمد و ازدواج داشته باشند.
اما با شکستن بعضی از این حریمها و درآمیختن اقوام و نژادها این انگیزه کاهش پیدا کرد، اما هرگز خاموش نشد. در دهه های اخیر بیشترین نمونه را به ژاپن و آلمان می توان نسبت داد که با انگیزه های ناسیونالیستی یک پایه جنگ جهانی بودند.
۴٫ دشمنی به دلایل مختلف
این موضوع انگیزه زیادی برای جاسوسان محسوب می شود و بسیاری از منابع قدرت با تشخیص دشمن، فرد یا افرادی را نسبت به اهداف جاسوسی به نفع خود ترغیب و تشویق می کردند.
با این ترفند منابع قدرت به هدف خود می رسند و جاسوسان هم نسبت به دشمنانشان کینه ورزی خود را نشان میدهند و در این راه سعی و کوشش خود را به حد کمال انجام میدهند؛ به طور مثال می توان به این موضوع اشاره کرد که فردی اعضای خانواده اش به وسیله شخص یا قومی کشته شده اند، طبعا نمی توان دشمنان خانواده اش را به فراموشی بسپارد. این شخص کینه دشمنان را هر روز در دلش پرورش می دهد. در بسیاری از موارد مشاهده شده با توجه به ضعف این شخص در مقابل قدرت دشمنان به آلت دستی برای افرادی تبدیل می شود که می توانند دشمن این شخص را از بین ببرند.
می توان سازمان مجاهدین را نام برد. با توجه به به ایرانی بودن آنها و آشنایی با فرهنگ ایران در بسیاری از موارد آلت دست رژیم عراق بودند. به طوری که با خیانت به کشورمان، اطلاعات نظامی و اجتماعی ایران را به رژیم عراق داده و انگیزه دشمنی با دولت انقلابی ایران، باعث دادن دست دوستی به رژیم دیکتاتوری صدام بود. در حالی که پیوندهای بین آنها و ایرانیان می توانست بسیار بیشتر از رابطه آنها با دولت صدام باشد.
۵٫ رقابت
رقابت هم یک انگیزه مهم برای جاسوسی است. در زمان های گذشته پادشاهان که بعضا از اقوام مختلفی تشکیل می شدند و هر کدام صاحب فرزندانی بودند؛ طبعا باید از فرزندان پسر یکی به عنوان جانشین پادشاه و به عنوان ولیعهد انتخاب می شد. با این وصف، طبیعی به نظر می رسد که جاسوسی بین زنان قدرتمند شاه رواج پیدا کند و در مواردی که در تاریخ هم مشاهده شده شبکه جاسوسی قدرتمندی توسط بعضی از آنها تشکیل شده بود. یکی از این زنان قدرتمند مادر ناصرالدین شاه، پادشاه قاجار، بود که نه به دلیل رقابت برای ولیعهدی بلکه رقابت برای کسب قدرت مخصوصا مقابله با امیر قدرتمند در بار- امیر کبیر – صورت می گرفت. رقابت به حدی بود که به دشمنی کشیده شد و وارد انگیزه قبلی می گردد.
در بسیاری از موارد جاسوسی، کشورهایی که با هم دوست بودند و در یک جبهه و بلوک قرار داشتند، برای رقابت گاهی از همدیگر جاسوسی می کردند. مانند جاسوسی انگلستان و آمریکا که در فصل های آینده در مورد آن بیشتر صحبت می شود.
۶٫ جاسوسی اجباری
فردی که شرایط جاسوسی را دارد از طرف منابع قدرتی که به جاسوسی و فعالیت او نیاز دارند تحت فشار گذاشته میشود. در واقع مورد تهدید قرار می گیرد. خواه این تهدید نسبت به خودش باشد خواه نسبت به آن فرد و افرادی که مورد علاقه اش می باشد؛ مانند خانواده، منافع مالی یا تهدید به رو کردن اعمال مخفی که فرد مایل به عیان شدن آنها نمی باشد.
در بسیاری از موارد مخصوصا در جنگ سرد، پس از جنگ جهانی دوم، دنیا شاهد آن بوده است که از طریق تحریک جنسی و تهیه مدارک از آن و تهدید به اختیار گذاردن آن مدارک به اربابان و رؤسا، باعث شده اند که اطلاعات گرانبهایی را از این شخص دریافت کرده یا او را وادار به اعمالی کرده اند که در حالت عادی یا حتی با پرداخت پول هنگفت نمی توانسته اند این اطلاعات را به دست آورند یا باعث انجام این روند شوند که در متن کتاب، مثال هایی از این قبیل را مطالعه خواهید کرد. این روش، بسیار تأثیرگذار در جاسوسی مدرن به شمار می رود.
۷٫ رفع کمبودها و عقده های حقارت
برخی از اشخاص به این دلیل که در وجود خود عقده حقارت دارند و برای مورگ توجه قرار دادن خود دست به اقدامات جاسوسی می زنند تا بدین وسیله خود را مطرح کرده و به این روش کمبودهای خود را جبران کنند و احیانا از نظر اجتماعی جایگاه بهتری را از صاحبان قدرت پاداش بگیرند. این نوع از جاسوسی، معمولا از افرادی در سطح فکری پایین متوقع است که دارای عقده های حقارت بعضا قدیمی هستند که جذبه منفی و روانی این اثر آنها را وادار به جاسوسی می کند و درواقع این فرآیند به آنها انگیزه خوبی در آدم فروشی بدهد. اما باید توجه داشت که این انگیزه در جاسوسی مدرن جایگاه خوبی ندارد و در سطح بالایی از تجسس و جاسوسی نمی تواند کارایی لازم و قابلی به صاحبان قدرت بدهد. این روش درانقلاب ۱۹۱۷ روسیه کارایی داشت و در قرون گذشته می توانست مثمر ثمر باشد. اما در حال حاضر و با توجه به پیشرفت فکری اجتماعات بشری بسیار به ندرت می توان نظر اربابان قدرت را جلب کرد و پیچیدگی جاسوسی آن را در خود هضم می کند.
۸٫ هیجان جاسوسی
بسیاری از مردم مخصوصا جوانان از رفتارهای مخفیانه پلیسی و اطلاعات احساس خوبی دارند و در بسیاری از موارد هم سازمان های جاسوسی از این حربه استفاه و افراد مستعد را به سوی خود جلب می کنند. جوانانی که علاقه شدیدی به جاسوسی دارند.
در بسیاری از موارد برایشان مهم نیست برای چه کسی و علیه چه اشخاص جاسوسی می کنند. آنها هیجان جاسوسی را دوست دارند و به مسائل پیچیده اطلاعاتی علاقه مند هستند. جاسوسان غیر مکتبی که وسایل و آلات مدرن جاسوسی آنها را به سوی خود جلب کرده و مانند ابزاری در دست قدرتمندان می مانند. ابزاری بی روح و فاقد اندیشه های اخلاقی انسان گونه در حالی که نمیدانند هیجان، بخش کوچکی از دنیای پر تلاطم جاسوسی است.
و این انگیزه در جاسوسی مدرن کارایی خوبی دارد و از وقتی که جاسوسی به طرف مدرنیته پیشرفته نقش بیشتری برای جذب جاسوس پیدا شد.
به عنوان مثال، سرویسهای جاسوسی آمریکا در بعضی موارد با چاپ آگهی جوانان را از طریق هیجان به سوی خود جلب کرده اند. مانند این جمله «بیاید با ما به دنیای پرهیجان راه یابید» که در برخی از روزنامه ها به صورت آگهی چاپ می-شود.
۹٫ جاسوسی برای عشق و علاقه به یک شخص
این روش جاسوسی هم در جای خود کاربردهای وسیعی را داشته است. در گذشته های بسیار دور که عشق و علاقه شیرین و فرهادی نسبت به هم آنها را به هر کاری واداشته است.
در صورت علاقه به خواندن مقاله کدام قوم و ملیت بیشترین جاسوسی را انجام داده اند کیلیک کنید.
